Γιώργος Αλογοσκούφης
Στην ανάρτηση αυτή παρουσίαζεται μία περίληψη στα ελληνικά των συμπερασμάτων μιας εργασίας μου που έχει εκδοθεί ως Working Paper no. 02-2021, Department of Economics, Athens University of Economics and Business. Μια πρώτη μορφή της εργασίας αυτής παρουσιάστηκε σε ένα συνέδριο για την Ελλάδα και το Ευρώ τον Απρίλιο του 2019, στο Πανεπιστήμιο Tufts των ΗΠΑ και θα εκδοθεί στα πρακτικά του συνεδρίου από τους George Alogoskoufis και Kevin Featherstone. Αποτελεί επίσης τη βάση ενός νέου βιβλίου στα ελληνικά, με τίτλο Πριν και Μετά το Ευρώ: Οι Κύκλοι της Μεταπολίτευσης και η Ελληνική Οικονομία, υπό έκδοση το 2021 από τις εκδόσεις Gutenberg.
_____________________________________________________
Το 2021 συμπληρώνονται σαράντα χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα) και είκοσι χρόνια από την ένταξή της στη ζώνη του ευρώ.
Το 2010, μία μόλις δεκαετία μετά την ένταξή της στη ζώνη του ευρώ, η ελληνική οικονομία οδηγήθηκε στη σοβαρότερη ίσως κρίση της, με την εξαίρεση κάποιων πολεμικών περιόδων, τη ‘μεγάλη καθίζηση’ της περιόδου 2010-2016 (βλ Γράφημα 1).
Γράφημα 1: Εξέλιξη Πραγματικού και Δυνητικού ΑΕΠ, 1990-2019
Η εργασία αυτή, η οποία αποτελεί και τη βάση ενός νέου υπό έκδοση βιβλίου στα ελληνικά, στοχεύει στην ανάλυση των παραγόντων που οδήγησαν την ελληνική οικονομία στη μεγάλη αυτή κρίση. Επίσης στοχεύει στη διερεύνηση των δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας να ανακάμψει παραμένοντας στην ευρωζώνη, ιδιαίτερα μετά και την τελευταία νέα παγκόσμια οικονομική κρίση λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού.
Η βασική θέση της είναι ότι η κρίση της περιόδου μετά το 2010 κυοφορείτο επί τουλάχιστον τρεις δεκαετίες και το ότι τα βαθύτερα αίτια της δεν ήταν απλώς οικονομικά, αλλά κοινωνικά, διαρθρωτικά, θεσμικά και πολιτικά.
Την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1981 ακολούθησε μια εικοσαετία στασιμοπληθωρισμού, αποσταθεροποίησης και ατελέσφορων προσπαθειών οικονομικής προσαρμογής. Οι ανισορροπίες που δημιουργήθηκαν στη δεκαετία του 1980, όχι μόνο δεν αντιμετωπίστηκαν επαρκώς από την πολιτική της σύγκλισης της δεκαετίας του 1990, αλλά ορισμένες από αυτές, όπως η χαμηλή διεθνής ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, επιδεινώθηκαν λόγω των αδυναμιών των προσπαθειών προσαρμογής.
Η ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ το 2001, με μεγάλες διαρθρωτικές και δημοσιονομικές ανισορροπίες και χαμηλή και επιδεινούμενη διεθνή ανταγωνιστικότητα, οδήγησε στο να αποσταθεροποιηθεί το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών, με τη μορφή μιας μεγάλης και επίμονης διεύρυνσης των ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και μιας εκρηκτικής ανόδου του εξωτερικού δανεισμού (βλ. Γράφημα 2).
Γράφημα 2: Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών της Ελλάδας, 1960-2019
Η αποσταθεροποίηση αυτή, σε συνδυασμό και με τις θεσμικές αδυναμίες της ευρωζώνης, τελικά οδήγησε στη κρίση εξωτερικού χρέους του 2010 και στην επιβολή των επώδυνων προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής.
Δυστυχώς όμως τα προγράμματα προσαρμογής της δεκαετίας μετά το ξέσπασμα της κρίσης περιορίστηκαν μόνο στην οικονομική επιφάνεια των προβλημάτων. Δεν επιδίωξαν να αντιμετωπίσουν στη ρίζα τους τα διαρθρωτικά, κοινωνικά, θεσμικά και πολιτικά αίτια πολλών από τις αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας αλλά και της ίδιας της ευρωζώνης. Επιπλέον, λόγω και των αντιφάσεών τους, συνέβαλαν καθοριστικά στη βαθύτερη και μακρύτερη ύφεση της ελληνικής οικονομίας, τη ‘μεγάλη καθίζηση’.
Λόγω δε της ‘μεγάλης καθίζησης’, και παρά τη δημοσιονομική προσαρμογή, το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ όχι μόνο δεν μειώθηκε, αλλά εκτινάχθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα, όπως θα περίμενε άλλωστε κανείς μετά από μία μεγάλη ύφεση (βλ. Γράφημα 3).
Γράφημα 3: Δημόσιο Χρέος και Ανεργία σε Περιόδους Ανάπτυξης, Στασιμότητας και Ύφεσης στην Ελλάδα
Η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας μετά το 2017 υπήρξε ισχνή και σε καμμία περίπτωση επαρκής για να αντισταθμίσει τις μεγάλες απώλειες της μακράς περιόδου της οικονομικής καθίζησης.
Το ακόμη πιο δυσάρεστο όμως είναι ότι, ενώ η ελληνική οικονομία έδειχνε να έχει εισέλθει σε μία περίοδο έστω και αναιμικής ανάκαμψης, το 2020 ξέσπασε μια νέα μεγάλη διεθνής κρίση, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19). H κρίση αυτή, η οποία βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, συνεπάγεται νέες μεγάλες προκλήσεις για την ελληνική οικονομία αλλά και τη ζώνη του ευρώ, οι οποίες αναλύονται στο τέλος της εργασίας αυτής. Το βασικό ζητούμενο παραμένει το πως θα προωθηθούν οι αναγκαίες αναπτυξιακές μεταρρυθμίσεις.
© Γιώργος Αλογοσκούφης
Σύνδεσμος στο Working Paper no. 2-2021, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Γιωργος Αλογοσκουφης 