Οι Joel Mokyr, Philippe Aghion και Peter Howitt τιμήθηκαν με το Βραβείο Οικονομικών Επιστημών στη μνήμη του Alfred Nobel του 2025, «για την εξήγηση της οικονομικής ανάπτυξης που καθοδηγείται από την καινοτομία»
______________________________________________________________
Το μισό του βραβείου απονέμεται στον Joel Mokyr «για τον εντοπισμό των προϋποθέσεων για βιώσιμη ανάπτυξη μέσω της τεχνολογικής προόδου» και το άλλο μισό από κοινού στους Philippe Aghion και Peter Howitt «για τη θεωρία της βιώσιμης ανάπτυξης μέσω της δημιουργικής καταστροφής».
Σε μια επιστημονική ανάλυση σχετικά με το βραβείο, η Επιτροπή για το Βραβείο Οικονομικών Επιστημών στη Μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ γράφει, μεταξύ άλλων, τα εξής:
«Ο Joel Mokyr, οικονομικός ιστορικός, μελέτησε πώς η ανάπτυξη έγινε βιώσιμη ως αποτέλεσμα ενός συνόλου βασικών προϋποθέσεων που δεν υπήρχαν από κοινού πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση, αλλά υπάρχουν από τότε.
Κεντρικής σημασίας είναι ο τρόπος με τον οποίο η επιστήμη αλληλεπιδρά με την τεχνολογία, δηλαδή την οικονομική παραγωγή στην πράξη και με τον οποίο η κοινωνία υποδέχεται την τεχνολογική αλλαγή. Ένα από τα κύρια αντικείμενα μελέτης του, φυσικά, ήταν η Βιομηχανική Επανάσταση, καθώς αυτή όρισε τη μετάβαση μεταξύ της εποχής της οικονομικής στασιμότητας και της εποχής της οικονομικής ανάπτυξης.
Οι Philippe Aghion και Peter Howitt εμπνεύστηκαν από τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη της σύγχρονης εποχής και πόσο ανατρεπτική είναι αυτή η διαδικασία κάτω από τα συνολικά μεγέθη. Ανέπτυξαν μια θεωρία ανάπτυξης μέσω της «δημιουργικής καταστροφής», περιγράφοντας τη διαδικασία της καινοτομίας και της «αρπαγής» εκ μέρους επιχειρήσεων και πώς ο μακροπρόθεσμος ρυθμός ανάπτυξης μιας οικονομίας καθορίζεται ως αποτέλεσμα. Η θεωρία περιέχει θεμελιώδη δομικά στοιχεία για το πώς η νέα τεχνολογία ξεπερνά την παλιά, όπου ορισμένες εταιρείες κερδίζουν εις βάρος άλλων εταιρειών, σε μια οικονομία που χαρακτηρίζεται από συνεχή αναδιάρθρωση.
Το σημείο εκκίνησης των φετινών συνεισφορών των βραβευθέντων είναι η άποψη ότι η καινοτομία και η τεχνολογική αλλαγή είναι οι βασικοί μοχλοί της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Αυτό το σημείο υποστήριξε έντονα ο Robert Solow (βραβευμένος με το βραβείο οικονομικών του 1986), του οποίου η μέθοδος υπολογισμού της ανάπτυξης (Solow, 1957) υποδηλώνει ότι η ανάπτυξη δεν καθοδηγείται κυρίως από τη συσσώρευση φυσικού ή ανθρώπινου κεφαλαίου. Το ερώτημα τι οδηγεί την ίδια την τεχνολογική αλλαγή δεν αντιμετωπίστηκε ικανοποιητικά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν ο Paul Romer (βραβευμένος με το βραβείο οικονομικών του 2017) ανέπτυξε θεωρίες γύρω από τη συσσώρευση γνώσης και τόνισε βασικά χαρακτηριστικά όπως η μη ανταγωνιστική φύση των ιδεών. Αυτές οι μελέτες, ωστόσο, δεν ασχολήθηκαν με το πώς η οικονομική ανάπτυξη θα μπορούσε να αναδυθεί εξαρχής ως ένα βιώσιμο φαινόμενο, ούτε εξέτασαν ή αξιολόγησαν εμπειρικά τους ακριβείς μηχανισμούς που προωθούν την ανάπτυξη όλο και περισσότερο. Ακόμα και αν θεωρήσουμε δεδομένο ότι οι καινοτομίες και η τεχνολογική αλλαγή είναι ο βασικός μοχλός της οικονομικής ανάπτυξης, οι καινοτομίες προηγούνται της περιόδου της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης κατά χιλιετίες. Οι φετινοί βραβευθέντες εξηγούν τόσο πώς οι καινοτομίες τροφοδοτούν τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη όσο και πώς αναδύθηκε ένα καθεστώς στο οποίο νέα προϊόντα και διαδικασίες εισάγονται συνεχώς στην αγορά παρά τα αντικρουόμενα συμφέροντα που δημιουργούνται.
Η καινοτόμος απάντηση του Mokyr επικεντρώνεται στο πώς η καινοτομία επιταχύνεται όταν οι επιστημονικές ανακαλύψεις και η πρακτική γνώση αλληλοενισχύονται. Συγκεκριμένα, οι μελέτες του συνδέουν μια σειρά από βασικές παρατηρήσεις. Πρώτον, οι φιλοσοφικές και θεωρητικές εξελίξεις είχαν καταγραφεί χιλιάδες χρόνια πριν. Δεύτερον, η ανάπτυξη της εφαρμοσμένης τεχνολογίας – νέα εργαλεία, προϊόντα και μέθοδοι παραγωγής που είναι κεντρικά συστατικά του τρόπου με τον οποίο λαμβάνει χώρα η παραγωγή – είχε προωθηθεί για αιώνες. Τρίτον, καθένα από αυτά τα φαινόμενα συνέβαινε πάντα σε σχετικά σύντομες εκρήξεις και, με την πάροδο του χρόνου, σταματούσε. Συνολικά, αυτό δημιούργησε ένα μοτίβο οικονομικής ανάπτυξης που στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας έμοιαζε με μεγάλες περιόδους στασιμότητας ή πολύ αργής ανάπτυξης, που διακόπτονταν από ξαφνικές εκρήξεις βραχύβιου οικονομικού δυναμισμού. Όλα αυτά άλλαξαν με τη Βιομηχανική Επανάσταση, όταν ο κόσμος είδε σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης για πρώτη φορά στην ιστορία. Σε μια σειρά από εστιασμένες, αλλά κρίσιμα συνδεδεμένες, συνεισφορές, ο Mokyr (1990a, 2002, 2009) κατέληξε σε μια σύνθεση που θέτει την αλληλεπίδραση μεταξύ επιστήμης και εφαρμοσμένης τεχνολογίας στην καρδιά της άρθρωσης. Ο Διαφωτισμός, πιο συγκεκριμένα, ήταν μια σημαντική άνθηση στην επιστήμη, αλλά δεν δημιούργησε μηχανικά εφαρμογές που οδήγησαν σε οικονομική ανάπτυξη, καθώς οι καινοτομίες δεν υιοθετήθηκαν στην παραγωγική διαδικασία. Ταυτόχρονα, ο Mokyr καταγράφει επίσης πώς οι νέες καινοτομίες αμφισβήτησαν τους παλιούς τρόπους και συνάντησαν αντίσταση από καθιερωμένες ομάδες συμφερόντων που ήθελαν να ματαιώσουν την τεχνολογική αλλαγή. Επομένως, η πνευματική ανοχή για νέους τρόπους σκέψης και το ανοιχτό πνεύμα στις ιδέες ήταν κρίσιμα για την άρση των σημαντικών εμποδίων στην τεχνολογική πρόοδο. Οι παραγωγοί, έτοιμοι να ασχοληθούν με την επιστήμη, μαζί με ένα κοινωνικό κλίμα που αγκαλιάζει την αλλαγή, ήταν, σύμφωνα με τον Mokyr, οι βασικοί λόγοι για τους οποίους ξεκίνησε η Βιομηχανική Επανάσταση στη Βρετανία. Η αφήγηση του Mokyr βασίζεται σε μια μεγάλη ποικιλία ιστορικών πηγών από όλη την ανθρώπινη ιστορία και τόσο ποιοτική όσο και ποσοτική εργασία. Η αφήγηση έχει επίσης δοκιμαστεί με επιτυχία με οικονομετρικές μελέτες από τον ίδιο τον Mokyr, καθώς και από άλλους.
Αντί να εξετάσουν το μακρινό παρελθόν, οι Aghion και Howitt παρακινήθηκαν από την παρατήρηση της σύγχρονης «βιώσιμης» ανάπτυξης με γνώμονα την καινοτομία στις προηγμένες οικονομίες. Οι Aghion και Howitt ξεκίνησαν να κατανοούν, μέσω θεωρητικής ανάλυσης, πώς καινοτομούν οι επιχειρηματίες: πώς δημιουργούν νέες ιδέες και εισάγουν καλύτερα προϊόντα και διαδικασίες στην αγορά και πώς οι ενέργειές τους διαμορφώνονται από το κανονιστικό περιβάλλον. Με άλλα λόγια, καθοδηγούμενοι από τον τρόπο με τον οποίο οι καινοτομίες προκύπτουν στην πράξη στη σημερινή κοινωνία, οι Aghion και Howitt έθεσαν τους επιχειρηματίες και τις αποφάσεις τους στο επίκεντρο και ανέλυσαν τη διαδικασία της δημιουργικής καταστροφής. Η ιδέα είναι ότι μια καινοτομία οδηγεί σε δημιουργική καταστροφή: η καινοτομία πραγματοποιείται σε μία επιχείρηση ή από ένα άτομο, αλλά καταστρέφει εν μέρει τα κέρδη των άλλων. Κατασκεύασαν ένα μαθηματικό πλαίσιο που έχει σχεδιαστεί για να μελετήσει πώς οι ατομικές αποφάσεις και τα αντικρουόμενα συμφέροντα σε μικροοικονομικό επίπεδο επιχειρήσεων μπορούν να οδηγήσουν σε σταθερή αύξηση της παραγωγής σε συνολικό επίπεδο. Η θεωρία είναι εμπειρικά πειστική – ταιριάζει με μια σειρά από σχετικά μικροοικονομικά και μακροοικονομικά δεδομένα – και δημιούργησε μια χιονοστιβάδα μελετών βασισμένων σε αυτήν, που συνδέουν τον ανταγωνισμό και τη δυναμική των επιχειρήσεων με την ανάπτυξη. Το βασικό μοντέλο που προτάθηκε από τους Aghion και Howitt (1992), και η βιβλιογραφία που ακολούθησε, περιέγραφαν τις καινοτομίες όχι ως συμπληρωματικές των προϋπαρχουσών δραστηριοτήτων, όπως στο έργο του Romer, αλλά ως μια άλλη πολική περίπτωση όπου τα νέα αγαθά είναι τέλεια υποκατάστατα των παλαιών, και στην πραγματικότητα απλώς καλύτερα από τα υπάρχοντα αγαθά. Αυτή η προοπτική εισάγει τα στοιχεία της δημιουργικής καταστροφής και των αντικρουόμενων συμφερόντων. Η προσέγγιση των Aghion και Howitt βασίζεται ουσιαστικά στην ετερογένεια και τις ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ των επιχειρήσεων, επιτρέποντάς μας να δοκιμάσουμε τις θεωρίες της συνολικής ανάπτυξης και να ποσοτικοποιήσουμε τους μηχανισμούς τους, εξετάζοντας μικροοικονομικά δεδομένα σε επίπεδο επιχείρησης. Μας επιτρέπει επίσης να αξιολογήσουμε ρητά πειράματα πολιτικής που αντιπαραβάλλουν τα γεγονότα, π.χ. αλλαγές στην προστασία των ευρεσιτεχνιών, πολιτικές ανταγωνισμού ή επιδοτήσεις Έρευνας και Ανάπτυξης. Το υπόδειγμά τους, με τις αμέτρητες επεκτάσεις του, έχει γίνει το υπόδειγμα εργασίας για την ανάλυση θετικών και κανονιστικών ερωτημάτων σχετικά με την ανάπτυξη που καθοδηγείται από την καινοτομία.
Η ευρεία προοπτική του Mokyr και η αναλυτική ακρίβεια των Aghion και Howitt μας παρέχουν εργαλεία που είναι κρίσιμα στον σημερινό κόσμο. Η βιώσιμη τεχνολογική ανάπτυξη έχει επιτρέψει στις ανθρώπινες συνθήκες να βελτιώνονται σταθερά για περισσότερα από 200 χρόνια. Δύο αιώνες, ωστόσο, είναι μόνο ένα μικρό κλάσμα της ανθρώπινης ιστορίας και η συνέχιση αυτής της τάσης δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Τα εμπόδια στην ανοιχτή ανταλλαγή ιδεών και η εξασθενημένη υποστήριξη για την επιστήμη θα μπορούσαν να αποτελέσουν μελλοντικές απειλές για την οικονομική ανάπτυξη. Μια άλλη πρόκληση είναι ο τρόπος ρύθμισης των κυρίαρχων τεχνολογικών ή φαρμακευτικών εταιρειών χωρίς να βλάπτεται η τεχνολογική πρόοδος που δημιουργούν. Ταυτόχρονα, υπάρχουν και ευκαιρίες: οι νέες τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσαν να λιπάνουν τον βρόχο θετικής ανάδρασης μεταξύ της επιστήμης και της εφαρμοσμένης τεχνολογίας και μπορούν -στο σωστό κανονιστικό και κοινωνικό περιβάλλον- να οδηγήσουν σε ακόμη ταχύτερη πρόοδο. Συνολικά, οι συνεισφορές των φετινών βραβευθέντων μας έχουν παράσχει εργαλεία και προσφέρουν σημαντικές γνώσεις για το πώς να αντιμετωπίσουμε τις απειλές για την πρόοδο και να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τις μελλοντικές ευκαιρίες.
Σύνδεσμος στην Ανακοίνωση της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών
Γιωργος Αλογοσκουφης 