Το βραβείο Νόμπελ του 2024 για τις οικονομικές επιστήμες απονεμήθηκε στους Daron Acemoglu, Simon Johnson και James Robinson «για μελέτες σχετικά με το πώς σχηματίζονται οι θεσμοί και επηρεάζουν την ευημερία».

___________________________________________

Οι φετινοί βραβευθέντες στις οικονομικές επιστήμες – Daron Acemoglu, Simon Johnson και James Robinson – έχουν δείξει τη σημασία των κοινωνικών θεσμών για την ευημερία μιας χώρας. Οι κοινωνίες με φτωχό κράτος δικαίου και οι θεσμοί που εκμεταλλεύονται τον πληθυσμό δεν δημιουργούν ανάπτυξη ή αλλαγές προς το καλύτερο. Η έρευνα των βραβευθέντων μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί.

Όταν οι Ευρωπαίοι αποίκησαν μεγάλα τμήματα του πλανήτη, οι θεσμοί σε αυτές τις κοινωνίες άλλαξαν. Αυτό ήταν μερικές φορές δραματικό, αλλά δεν συνέβαινε με τον ίδιο τρόπο παντού. Σε ορισμένα μέρη ο στόχος ήταν η εκμετάλλευση του γηγενούς πληθυσμού και η εξόρυξη πόρων προς όφελος των αποίκων. Σε άλλες, οι αποικιστές διαμόρφωσαν πολιτικά και οικονομικά συστήματα χωρίς αποκλεισμούς προς όφελος των Ευρωπαίων μεταναστών μακροπρόθεσμα.

Οι βραβευθέντες έχουν δείξει ότι μια εξήγηση για τις διαφορές στην ευημερία των χωρών είναι οι κοινωνικοί θεσμοί που εισήχθησαν κατά τον αποικισμό. Οι θεσμοί χωρίς αποκλεισμούς εισήχθησαν συχνά σε χώρες που ήταν φτωχές όταν αποικίστηκαν, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου οδηγήθηκαν σε έναν γενικά ευημερούντα πληθυσμό. Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο οι πρώην αποικίες που κάποτε ήταν πλούσιες είναι τώρα φτωχές και το αντίστροφο.

Ορισμένες χώρες παγιδεύονται σε μια κατάσταση με εξορυκτικούς θεσμούς και χαμηλή οικονομική ανάπτυξη. Η εισαγωγή θεσμών χωρίς αποκλεισμούς θα δημιουργούσε μακροπρόθεσμα οφέλη για όλους, αλλά οι εξορυκτικοί θεσμοί παρέχουν βραχυπρόθεσμα οφέλη για τους ανθρώπους που βρίσκονται στην εξουσία. Όσο το πολιτικό σύστημα εγγυάται ότι θα διατηρήσουν τον έλεγχο, κανείς δεν θα εμπιστευτεί τις υποσχέσεις τους για μελλοντικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Σύμφωνα με τους βραβευθέντες, γι’ αυτό δεν υπάρχει καμία βελτίωση.

Ωστόσο, αυτή η αδυναμία να δώσει κανείς αξιόπιστες υποσχέσεις για θετική αλλαγή μπορεί επίσης να εξηγήσει γιατί μερικές φορές επέρχεται ο εκδημοκρατισμός. Όταν υπάρχει κίνδυνος επανάστασης, οι άνθρωποι στην εξουσία αντιμετωπίζουν ένα δίλημμα. Θα προτιμούσαν να παραμείνουν στην εξουσία και να προσπαθήσουν να κατευνάσουν τις μάζες υποσχόμενοι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, αλλά ο πληθυσμός είναι απίθανο να πιστέψει ότι δεν θα επιστρέψει στο παλιό σύστημα μόλις η κατάσταση ρυθμιστεί. Τελικά, η μόνη επιλογή μπορεί να είναι η μεταφορά της εξουσίας και η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας.

«Η μείωση των τεράστιων διαφορών στο εισόδημα μεταξύ των χωρών είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας. Οι βραβευθέντες έχουν δείξει τη σημασία των κοινωνικών θεσμών για την επίτευξη αυτού του στόχου», λέει ο Jakob Svensson, Πρόεδρος της Επιτροπής για το Βραβείο Οικονομικών Επιστημών.

Σύνδεσμος στην ανακοίνωση της Επιτροπής των βραβείων Νόμπελ