Συνέδριο του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων

16 Φεβρουαρίου 2024

Mε μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του συνεδρίου με θέμα «50 χρόνια μετά: Τα οικονομικά της Δικτατορίας» που διοργάνωσε το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων, την Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου 2024 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. 

Οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν είχαν ως βασικό αντικείμενο την πολιτική που ακολούθησε η δικτατορία των Συνταγματαρχών στο πεδίο της οικονομίας. Η οικονομική πολιτική της δικτατορίας δεν έχει αποτελέσει μέχρι σήμερα αντικείμενο εκτεταμένης επιστημονικής έρευνας παρά το γεγονός ότι αποτελούσε κυρίαρχο συστατικό του αφηγήματος του καθεστώτος, που συχνά διαφήμιζε τα περίφημα «Επιτεύγματα της Εθνικής Κυβερνήσεως εις τον Οικονομικό Τομέα».  

Ποια ήταν όμως τελικά η οικονομική πολιτική που εφαρμόστηκε την περίοδο της επταετίας 1967-1974; Τι τύπου μακροοικονομικές ανισορροπίες προκάλεσε στην ελληνική οικονομία; Πόση ήταν πραγματικά η εισοδηματική ανισότητα; Ποια ήταν η πολιτική που ακολουθήθηκε στον ενεργειακό τομέα και τι συνέπειες είχε; Πως επηρεάστηκε η συμμετοχή της χώρας στο διεθνές οικονομικό σύστημα από την δικτατορία και ποια ήταν τα αποτελέσματα της διεθνούς απομόνωσης στην εγχώρια οικονομία; Αυτά ήταν κάποια από τα ερωτήματα που απασχόλησαν τους διακεκριμένους ερευνητές που συμμετείχαν στο συνέδριο. 

Το συνέδριο, το οποίο διοργανώθηκε από το ΟΠΑ με πρωτοβουλία του καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκου Χριστοδουλάκη, άνοιξε με τους χαιρετισμούς του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων, Κωνσταντίνου Τασούλα και του Πρύτανη του Οικονομικού Πανεπιστημίου, Δημήτριου Μπουραντώνη.  

Στο συνέδριο συμμετείχαν με ομιλίες Kαθηγητές και ερευνητές όπως οι Γ. Αλογοσκούφης, Κ. Κωστής, Σ. Ριζάς, Κ. Μπότσιου, Φ. Κουτεντάκης, Α. Κακριδής, Α. Κλάψης, Ι.Σ. Πεπελάση, Σ. Λαζαρέτου, Γ. Οικονομίδης, Β. Σαραντίδης, Π. Καμμάς, Γ. Καλογήρου, Μ. Νικολακάκης, Δ. Διακουλάκη, Δ. Χαραλάμπης κ.α. 

Στην εισήγησή του, με τίτλο Δικτατορία και Μακροοικονομικές Ανισορροπίες στην Ελλάδα: Η Αρχή του Τέλους του Οικονομικού ‘Θαύματος’, ο Ομότιμος Καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργος Αλογοσκούφης αναφέρθηκε στη σχέση μεταξύ της οικονομικής πολιτικής και των μακροοικονομικών ανισορροπιών που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας.

Όπως ανέφερε, προκειμένου να αναλυθεί η πορεία της ελληνικής οικονομίας κατά την επταετία της δικτατορίας και οι επιπτώσεις της οικονομικής της πολιτικής, απαιτείται πρώτα μία περιγραφή και ανάλυση της οικονομίας και της οικονομικής πολιτικής κατά την περίοδο της μετεμφυλιακής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που προηγήθηκε.

Το οικονομικό θαύμα της μετεμφυλιακής περιόδου είχε βασισθεί σε δύο άξονες: την ταχεία οικονομική μεγέθυνση και τη νομισματική σταθερότητα.

Η ταχεία οικονομική μεγέθυνση επιδιώχθηκε μέσω υψηλών ποσοστών επενδύσεων παγίου κεφαλαίου και τη μετακίνηση εργαζόμενων από τον χαμηλής παραγωγικότητας αγροτικό τομέα στον υψηλότερης παραγωγικότητας βιομηχανικό τομέα.

Η νομισματική σταθερότητα βασίστηκε στη σταθερή ισοτιμία δραχμής δολαρίου, στα πλαίσια του συστήματος του Bretton Woods, μετά την υποτίμηση του 1953 και τη νομισματική μεταρρύθμιση του 1954. Σε συνδυασμό με το χαμηλό διεθνή πληθωρισμό έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960, και τον κυβερνητικό έλεγχο των μισθολογικών αυξήσεων, η πολιτική αυτή συνέβαλε στο να έχει και η Ελλάδα χαμηλό πληθωρισμό.

Παρά το σημαντικό έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου, η πολιτική αυτή αποδείχθηκε διατηρήσιμη έως τα μέσα της δεκαετίας του 1960, λόγω του πλεονάσματος του ισοζυγίου των άδηλων συναλλαγών και των αυτόνομων εισροών κεφαλαίου που διατηρούσαν την εξωτερική ισορροπία. Η χρηματοδότηση των υψηλών επενδύσεων γινόταν από τις εγχώριες αποταμιεύσεις, χωρίς την ανάγκη προσφυγής σε υψηλό εξωτερικό δανεισμό.

Η πολιτική της δικτατορίας, με τις ακρότητες και τα λάθη που την χαρακτήρισαν, σε συνδυασμό με τις κοινωνικές αλλαγές τις οποίες είχε επιφέρει η οικονομική ανάπτυξη και τις διεθνείς οικονομικές διαταραχές των αρχών της δεκαετίας του 1970, συνέβαλε στη σταδιακή κατάρρευση ολόκληρου του θεσμικού οικοδομήματος στο οποίο είχε στηριχθεί το οικονομικό ‘θαύμα’ της μετεμφυλιακής δημοκρατίας.

Αντί να επιχειρήσουν να αντιμετωπίσουν τις αδυναμίες της οικονομίας και να προσαρμόσουν το μετεμφυλιακό υπόδειγμα ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας προς τα νέα δεδομένα που άρχισαν σταδιακά να εμφανίζονται στην παγκόσμια οικονομία προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960, οι κυβερνήσεις της δικτατορίας περιορίστηκαν σε μία ρηχή διαχείριση της συνολικής ζήτησης προκειμένου να συντηρήσουν την αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας και την ανοχή του πληθυσμού στην αυταρχική τους διακυβέρνηση. Την ίδια περίοδο πάγωσε και η διαδικασία σύνδεσης Ελλάδας-Ε.Ο.Κ, με αποτέλεσμα να παγώσει και η προσαρμογή της ελληνικής βιομηχανίας. 

Η πολιτική της δικτατορίας είχε ως αποτέλεσμα την σημαντική επιδείνωση του εξωτερικού ισοζυγίου και τη μεγάλη αύξηση των πληθωριστικών πιέσεων, σε μία περίοδο κατά την οποία η αναπτυξιακή δυναμική των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου είχε αρχίσει να περιορίζεται. Επιπλέον, την περίοδο της αποσταθεροποίησης του συστήματος σταθερών ισοτιμιών του Bretton Woods, οι κυβερνήσεις της δικτατορίας διατήρησαν την ισοτιμία της δραχμής σταθερή απέναντι στο υποτιμούμενο δολάριο. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η υποτίμησή της και η πολύ μεγαλύτερη αύξηση του πληθωρισμού σε σχέση με τις χώρες της Ε.Ο.Κ και την Ιαπωνία κατά την περίοδο 1973-1974.

Λόγω πράξεων και παραλείψεων του καθεστώτος, αλλά και εξωτερικών διαταραχών, η περίοδος της δικτατορίας ήταν μία περίοδος κατά την οποία αποσταθεροποιήθηκε το θεσμικό υπόβαθρο της οικονομικής πολιτικής, πάγωσαν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που θα οδηγούσαν σε βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας μέσω της συμφωνίας σύνδεσης με τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και ακολουθήθηκε μία ρηχή πολιτική διατήρησης της αναπτυξιακής δυναμικής της οικονομίας με ενίσχυση της συνολικής ζήτησης μέσω πιστωτικής επέκτασης και της de facto υποτίμησης της δραχμής. Όταν στα τέλη του 1973 συνειδητοποιήθηκε η έκταση των μακροοικονομικών ανισορροπιών που είχαν δημιουργηθεί, κατά την προηγούμενη περίοδο, υπήρξε μια μεταστροφή προς περιοριστική μακροοικονομική πολιτική, η οποία συνέβαλε στην ύφεση του 1974.

Η δικτατορία λόγω των βίαιων μέσων τα οποία μετείλθε προκειμένου να παραμείνει στην εξουσία, και πέραν της εθνικής τραγωδίας που προκάλεσε με το πραξικόπημα στην Κύπρο, κληροδότησε στις πρώτες κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης μία οικονομία σε κατάσταση στασιμοπληθωρισμού, καθώς και την πλήρη απαξίωση του μετεμφυλιακού πολιτικού και οικονομικού καθεστώτος.

Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974, ως νέες κυρίαρχες ιδεολογικές κατευθύνσεις του ελληνικού κράτους αναδείχθηκαν οι πολιτικές ελευθερίες, η κοινωνική δικαιοσύνη και ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας. Σε κάποιο βαθμό, η ιδεολογική μεταστροφή ήταν αποτέλεσμα των σημαντικών κοινωνικών και οικονομικών μετασχηματισμών που είχε επιφέρει η οικονομική ανάπτυξη, αλλά και μια αντίδραση στους περιορισμούς των ελευθεριών, τις διακρίσεις και τις αδικίες του μετεμφυλιακού καθεστώτος, οι οποίες οδηγήθηκαν στα άκρα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Η αναζήτηση πολιτικής ελευθερίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και εθνικής συμφιλίωσης, και η επιδίωξη της ένταξης στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες διαμόρφωσε όχι μόνο τα πολιτικά αλλά και τα οικονομικά και θεσμικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής Δημοκρατίας μετά τη μεταπολίτευση.

Σύνδεσμος στη σχετική ανακοίνωση του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών